Ղազարոս Աղայան Տեղեկություն

Կարծես հեքիաթների միջից եկած, մեր իրականության մեջ քայլող մի զորապետ իշխան լիներ, լեռների քաջ որսկան, աշխարհե աշխարհ կտրող քարավանապետ։

 

ել է մանկավարժական–մեթոդական բազմաթիվ աշխատություններ։ Առանձնակի կարևորություն ունի նրա «Ուսումն մայրենի լեզվի» Ա, Բ, Գ, Դ տարիների համար դասագրքերը, որոնցից առաջինը շուրջ 40 տարի (1875-1916) եղել է ամենատարածված այբբենարանը հայկական դպրոցներում։

1869 թվականին «Արարատ» ամսագրի առաջին համարներում հրապարակել է «խորհրդածություն դաստիարակության վերաբերյալ» հոդվածաշար։

Ինքնաստուգում

Բառերից անջատի´ր նախածանցները:
հանել, բախտ, հնար, կամ, գալ, գոհ, հեռատես, բյուջե, մուծել:

Պարզ բառերին ածանցներ կամ արմատներ ավելացրո´ւ և ստացի´ր բաղադրյալ(բարդ և ածանցավոր) բառեր:
Շնաձուկ, գինեգործ, բուսական, հույսալի, լույսավոր, տարեվոր, օրական:

3. Բառերը բաժանի´ր արմատների, ածանցների: Չմոռանա´ս հոդակապը:

Օրինակ՝ մարդակեր -մարդ+ա+կեր

Դաս+ա+ցուցակ

, չ+տես

, մարդ+ա+կեր

, յուղ+ոտ,

հաց+ա+ման, աման+եղեն, լուս+ա+վոր, լուս+ա+մուտ, անտես+ա+նելի, խոշոր+ա+ցույց, ցուց+ա+մատ, դռն+ակ, լավ+ություն, ան+հոգնել, դժ+գոհ, քար+ոտ, պարս+կուհի, հայ+ուհի, Վրա+ստան:

4․ Ա խմբի բառերին միացրո´ւ Բ խմբի ածանցները և ստացի´ր նոր բառեր:

Ա. խմոր, հայ, հնդիկ, հաշտ, գոհ, գարուն

Բ. Եղեն, ան(նախածանց), դժ(նախածանց), ային, ստան, ուհի

խմորեղեն  հայաստան  հնդիկուհի հաշտան դժգոհ գարնանային

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

բաժանի՛ր երեք խմբի՝ գոյականների, ածականների և բայերի:

Աշխատում է, կխոսեմ  խոսել, վազեց գոռում մեծացավ վերադառնալ, վազեց

աշխատանք հիշողություն մազեր բարեսիրտ մեղմ, գրիչ սեղան ուսուցիչ Երևան Աշխեն, անտառ

գեղեցիկ, գեղեցկություն,   ազնիվ,    դյութական,  տնտեսուհի, հաճելի, անսիրտ

թ. ա. 9-րդ դարում Հայկական լեռնաշխարհի Վանա լճի ավազանում առաջացավ Վանի հայկական (Արարատյան) թագավորությունը` Ուրարտուն, Բիայնիլին: Պետության հիմնադիրը Արամե թագավորն էր: Վանի թագավորությունը ժամանակի ամենազարգացած տերություններից էր:

Թագավորության Արգիշտի Առաջին արքան կառուցեց Էրեբունի բերդաքաղաք: Առաջին բնակիչները զինվորներ էին` թվով 6600: Արգիշտի Առաջինի թողած սեպագիր արձանագրությունը համարվում է Երևանի ծննդյան վկայականը։ Առձանագրության մեջ Արգիշտի թագավորհ վկայում է. «Խալդ աստծո մեծությամբ Արգիշտին՝ Մենուայի որդին, այս անառիկ ամրոցը կառուցեց և անվանեց Էրեբունի քաղաք՝ ի հզորություն Բիայնա երկրի և ի սարսափ թշնամիների: Արգիշտին ասում է… Հողն ամայի էր, այստեղ ես մեծ գործեր կատարեցի: Խալդ աստծո մեծությամբ Արգիշտի՝ Մենուայի որդի, արքա հզոր, արքա Բիայնա երկրի, տերը Տուշպա քաղաքի»:

Պահպանված պատմական այդ արձանագրությունը հնարավորություն է տվել գիտնականներին հստակեցնելու Երևանի ծննդյան տարեթիվը` մ. թ. ա. 782թ.: Էրեբունի-Երևանը հիմնադրվել է Հռոմից 29 տարի առաջ, Բաբելոնի, Նինվեի ու Պերսեպոլիսի հասակակիցն է, բայց, ի տարբերություն վերջիններիս, դարձել է 21-րդ դարի ծաղկուն քաղաքներից մեկը:
Դարերի ընթացքում մեծ է եղել քաղաքի դերը Հայաստանի տնտեսական և հասարակական-քաղաքական կյանքում: Առևտրի այդ մեծ կենտրոնով էին անցնում քարավանային բազմաթիվ ճանապարհներ: Հնագիտական պեղումները վկայում են, որ Էրեբունին վարչական խոշոր կենտրոն էր` ամենահզորը Արարատյան դաշտում
Դարերի ընթացքում քաղաքը մնացել է կանգուն` անցնելով բազում արհավիրքների ու փորձությունների միջով: Անթիվ են եղել ասորիների, հռոմեացիների, բյուզանդացիների, պարսիկների, արաբների, սելջուկների, մոնղոլների ու թուրքերի ասպատակությունները, բայց ժողովուրդը շարունակում էր արարել` դիմակայելով բոլոր արհավիրքները: Զուգահեռաբար ստեղծվել է քաղաքակրթություն` արժեքավոր մշակույթով

Առաջադրանք

Ե՞րբ է համարվում Երեւանի ծննդյան տարեթիվը։

նոր տարին Հայաստանում ավանդաբար նշում են ինչպես և շատ այլ երկրներում ձմեռ պապով ձյունանուշով։

 

Ո՞վ է Երևան դարձած Էրեբունի քաղաքը կառուցել։

Էրեբունի-Երևան հիմնադրման սեպագիր արձանագրություն, արձանագրություն Էրեբունի ամրոցի կառուցման մասին։ Կառուցվել է Արգիշտի Ա արքայի կողմից և անվանվել Էրեբունի (Էրբունի)։ Սեպագիր արձանագրության բնօրինակը գտնվում է Էրեբունի պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանում։

Որտե՞ղ է կառուցվել Էրեբունի քաղաքը։

Էրեբունի ամրոց, պատմական հուշարձան, գտնվում է Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի Էրեբունի վարչական շրջանում՝ Արին բերդ բլրի վրա։ Հիմնադրվել է Ք․ ա․782 թվականին Վանի թագավորության արքա Արգիշտի Ա-ի կողմից։

Որքա՞ն հին է Երևան

Հին Երևան, Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանի պատմական կենտրոնը։ Երևանը հիմնադրել է Ուրարտուի թագավոր Արգիշտի Ա-ն՝ մ.թ.ա. 782 թվականին։ Քաղաքի՝ շուրջ երեքհազարամյա պատմությունը բաժանվում է մի քանի փուլերի։

Շիրակի մարզ։ Գյումրի

Շիրակի մարզկենտրոնը Գյումրի քաղաքն է: Այն Հայաստանի Հանրապետության երկրորդ քաղաքն է: Գյումրին ընկած է ՀՀ պետական սահմանից ոչ հեռու, Շիրակի արգավանդ դաշտի կենտրոնական տափարակ տեղամասում, Ախուրյանի վտակ Գյումրիգետի ափին:

Գյումրի բնակավայրը գրավոր աղբյուրներում հիշատակվում է հնագույն ժամանակներից` Կումայրի, ապա Գյումրի անունով: Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո այն վերանվանվել է Ալեքսանդրապոլ, խորհրդային ժամանակներում կոչվել է Լենինական:

Մինչև Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին, Գյումրին եղել է մի աննշան գյուղ: Նրա տնտեսական նշանակությունը կտրուկ աճել է, երբ այստեղ, ռուս-թուրքական սահմանագլխին հիմնվել է ռուսական բազմամարդ կայազոր, կառուցվել է Ալեքսանդրապոլի բերդը, ստեղծվել են զինվորական ավաններ` քաղաքի թաղամասեր, որոնք հայտնի են դառնում Կազաչի պոստ և Պոլիգոններ անուններով: Ալեքսանդրապոլի տնտեսական կյանքը և բնակչության արտադրական զբաղմունքը սկսում են հարմարվել զինվորական կայազորի տնտեսական պահանջներին: Արագ թափով զարգանում է արհեստագործությունը:

Քաղաքի զարգացմանը նոր խթան է հաղորդում Թբիլիսի-Գյումրի-Կարս և Գյումրի-Երևան-Նախիջևան երկաթուղու և Գյումրի երկաթուղային դեպոյի կառուցումը: 1914թ. արդեն Գյումրիի բնակչությունը գերազանցում էր 30 հազ. մարդուց, այսինքն` այնքան էր, ինչքան Երևանի բնակչությունը, իսկ զինվորական կայազորի հետ միասին` ավելի շատ:

Խորհրդային իշխանության հաստատումով և Կարսի մարզը Թուրքիային անցնելով Գյումրին կրկին հայտնվեց պետական սահմանի վրա: Սակայն այդ հանգամանքը քաղաքի զարգացումը ոչ թե խթանող, այլ խոչընդոտող գործոն դարձավ:

Այդուհանդերձ քաղաքը զարգանում էր: 1980-ական թվականների վերջին նրա բնակչությունը հասել էր 230 հազարի: Ստեղծվել էր բազմաճյուղ արդյունաբերություն, որտեղ առաջատար էին տեքստիլ, սննդի և մեքենաշինական ճյուղերը: Գործում էին բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, գիտահետազոտական հիմնարկներ, ակտիվ էր մշակութային կյանքը:

Գյումրիի համար ողբերգական եղավ 1988թ. դեկտեմբերի 7-ը, երբ երկրաշարժը վայրկյանների ընթացքում կործանեց քաղաքի մեծ մասը: Ավերվեցին ու շարքից դուրս եկան քաղաքի գրեթե բոլոր գործարաններն ու ֆաբրիկաները, դադարեց գործելուց քաղաքային տնտեսությունը` տրանսպորտը, ջրամատակարարումն ու էլեկտրամատակարարումը: Եղան մեծաթիվ զոհեր: Տասնյակ հազարավոր ընտանիքներ հեռացան Գյումրիից:

Կազմվեց քաղաքի նոր հատակագիծ, ստեղծվեց շինարարական հզոր բազա, սկսվեց քաղաքի վերականգնումը: Աշխարհի տարբեր երկրներ անմիջականորեն մասնակցում եին վերականգնման աշխատանքներին: Սակայն ԽՍՀՄ-ի փլուզումը անհնար դարձրեց վերականգնման ծրագրի իրականացումը: Այն մնաց անավարտ:

Ներկայումս վերսկսված է Գյումրիի վերականգնումը, որը կատարվում է հայ մեծ բարերարների միջոցներով ու ջանքերով:

Շիրակի մարզի մյուս քաղաքներն են Արթիկը և Մարալիկը:

Գյումրիում կանգնեցված է աշխարհահռչակ շանսոնյե և մեծագույն հայ բարերար` Շառլ Ազնավուրի արձանը: Անգնահատելի է նրա ցուցաբերած օգնությունը Գյումրեցիներին և, ընդհանրապես, ամբողջ Հայ ժողովրդին:

Աշխարհագրություն

Մարզի տարածքում են գտնվում Արփի լիճ-ջրամբարը, Ախուրյանի ջրամբարի հայկական հատվածը և Մանթաշի ջրամբարը։ Շիրակի մարզի կենտրոնական և հարավային հատվածում տարածվում է Շիրակի դաշտը, իսկ հյուսիսային շրջանում` Աշոցքի սարահարթը, միաժամանակ Շիրակի մարզում են տարածվում Փամբակի, Բազումի լեռնաշղթաների, Եղնախաղի, Ջավախքի, Արագածի լեռնազանգվածների մի մասը։ Շիրակի մարզը հայտնի է տուֆի, պեմզայի, կրաքարի հանքերով

Какой? –горячий пирожок, глубокий колодец, зеленый сад, старый дед;
Какая? – высокая девочка, белая рубашка, деревянная лавочка, тёплая весна, холодная  осень;
Какое? – необычное чудо, большое дерево, красное  ведро белые рубашки, …   черные шапки
Какие? – горячие пирожки, сладкие яблоки,

Գարնան առաջին օր

Գարունը եկավ օրերը տաքացան ծաղիկները ծախկեցին։ Արևը ուժեղ ս շողում էր։ Թռթուները սկսեցին երգել։ Բնությունը արթնացավ ճանհապարները սպիտակ ճերմակ ձյան շերտերից ազատվեցին։ Եղանակը շատ տաքեր ինչպես հաստ վերմակ։ Ձմեռը վերջցավ։

 

Ստեղծագործության միջից դո՛ւրս գրիր հիմնական իմաստն արտահայտող տողերը և տեղադրի՛ր բլոգումդ:

Ամեն ապրող շունչ կենդանի,
Որ ծընվել է արևի տակ,
Էս աշխարհքում միատեսակ,
Մինը պակաս, մյուսը ավել,
Ողջ էլ գիտեն խընդալ, ցավել,
Չըպարծենա երբեք ոչ ոք,
Թե ինքն անհաղթ մի բան է ջոկ.
Միշտ ուժեղից ուժեղը կա,
Իսկ ամենից ուժեղը՝ մահ…

վարժ 96

Ա․ Աստղիկ,արկղիկ,թիթեռնիկ,թերթիկ,գետակ,նավակ,դռնակ,թռչնակ,խոզուկ,գառնուկ։

Բ․ Հայրիկ,մայրիկ,տատիկ,պապիկ,քաղցրիկ,անուշիկ,որդուկ,տաքուկ,հարսիկ։

վարժ 97

մկնիկ-մուկիկ

մայրիկ-մայրիկ

աղջիկ-աղջիկ

շնիկ-շունիկ

փիսիկ-փիսիկ

փոքրիկ-փոքրիկ

սիրունիկ-սիրունիկ

կողիկ-կողիկ

թիթեռնիկ-թիթեռիկ

ծիտիկ-ծիտիկ

քթիկ-քիթիկ

տոտիկ-տոտիկ

մատիկ-(մատիկ

 

գետակ-գետակ

առվակ-առուակ

որդյակ-որդիակ

պատանյակ-պատանիակ

թիակ-թիակ

բլրակ-բլուրակ

վարդակ-վարդակ

գայլուկ-գայլակ

գառնուկ-գառուկ

ձագուկ-ձագուկ

ձիուկ-ձիուկ

մարդուկ-մարդուկ

պոչուկ-պոչուկ

վարժ-98

 

Դասարանում

թափանցել-թափանցել

շրջել-շրջիկ

մարտ-մարտիկ

սիրտ-սրտիկներ

ճանճ-ճանճքշիկ

օրեն-օրինակ

ճաշ-ճաշակ

ախորժ-ախորժակ

սահուն-սահնակ

ընդունել-ընդունակ

պատվիրել-պատվիրակ

բուռն-բռնակ

դիպչել-դիպուկ

կտրել կտրուկ

խուսափել-խուսափուկ